Związek Strzelecki (1910 – 1991)

Geneza powstania Związku związana była z powołaniem do życia z inicjatywy Józefa Piłsudskiego na terenie Galicji w 1908 r. Związku Walki Czynnej (ZWC), którego podstawowym celem było przygotowanie kadr na potrzeby przyszłego powstania zbrojnego przeciw Rosji i wywalczenie niepodległości Polski. Konspiracyjne w swoim charakterze działania ZWC zostały rozszerzone w 1910 r. o powołany legalnie we Lwowie Związek Strzelecki, którego powstanie uznawane jest za początek ruchu strzeleckiego. W 1912 r. powstała we Lwowie Polska Federacja Strzelecka, której zadaniem była intensyfikacja rozwoju ruchu i ujednolicenie kierownictwa organizacji strzeleckich. Do lata 1914 r. w szeregach Związków Strzeleckich znalazło się ponad 7,5 tysiąca strzelców, którzy byli przeszkoleni w zakresie wojskowym. W okresie I wojny światowej (1914 – 1918) szeregowi strzelcy i kadra strzelecka stanowili podstawę kadrową pierwszych regularnych polskich ochotniczych oddziałów wojskowych Legionów Polskich oraz konspiracyjnej Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). Po odzyskaniu niepodległości kontynuowano tradycje ruchu strzeleckiego powołując do życia w sierpniu 1919 r. za aprobatą Marszałka Józefa Piłsudskiego Związek Strzelecki, który wkrótce stał się najważniejszą organizacją paramilitarną w odrodzonej Rzeczpospolitej. Głównym celem działalności Związku było szkolenie wojskowe młodzieży przedpoborowej, a także prowadzenie pracy wychowawczej w celu kształtowania świadomości obywatelskiej. Działalność Związku Strzeleckiego miała charakter ogólnopaństwowy i szeroki zasięg społeczny, w 1939 r. liczył on około 500 tys. członków w ponad 4 tysiącach oddziałów strzeleckich. W czasie II wojny światowej strzelcy w składzie jednostek WP i batalionów Obrony Narodowej uczestniczyli w Wojnie Obronnej 1939 r. a także na innych frontach na których walczyły Polskie Siły Zbrojne. Na terenie okupowanej Polski działali w szeregach konspiracji niepodległościowej tworząc Organizację Orła Białego, która następnie w całości weszła w skład ZWZ – AK. Wychowankowie i kadra ZS z bronią w ręku wystąpili również przeciwko rządom komunistycznym w Polsce w latach 1945 – 53. Z chwilą objęcia władzy przez komunistów w Polsce Związek Strzelecki został zdelegalizowany. Ruch strzelecki odrodził się dopiero pod koniec lat osiemdziesiątych, kiedy w 1988 r. przy Konfederacji Polski Niepodległej powołano nieformalnie Związek Strzelecki „Strzelec”. 30 czerwca 1990 r. w oparciu o nową ustawę o stowarzyszeniach zarejestrowano oficjalnie Związek Strzelecki „Strzelec” działający przy KPN. 8 września 1990 zarejestrowano „Strzelca” – Organizację Społeczno – Wychowawczą. Obecnie na terenie Rzeczpospolitej działa kilka stowarzyszeń strzeleckich nawiązujących do tradycji Związku Strzeleckiego.

Opracowali:
Mł. insp. ZS dr Paweł Makowiec
Mł. insp. ZS Grzegorz Matyasik