Historia rozwoju automatycznej broni bezkolbowej w Polsce jest ściśle związana z pracami prowadzonymi przez Zakład Konstrukcji Specjalnych i Balistyki Wojskowej Akademii Technicznej w Warszawie.

Ich cel był ukierunkowany zwłaszcza na opracowanie broni typu bull-pup, bazującej na eksploatowanych w Siłach Zbrojnych RP karabinkach systemu Kałasznikowa, które były produkowane w dużych ilościach przez polski przemysł zbrojeniowy. Dotychczasowym efektem prac Zakładu w dziedzinie automatycznej broni typu bull-pup są m.in. modele badawcze karabinków kalibru: 7,62 mm – wz.1997 BOś-97 (na nabój 7,62×39 mm wz.43) oraz 5,56 mm – wz.2002 BIN, wz.2005 JANTAR i wz.2005 JANTAR-M (na nabój 5,56×45 mm).

Karabinek BOś-97 to przekonstruowany do wersji bezkolbowej karabinek AKM, w którym przesunięto spust przed magazynek i zastosowano trzewik obejmujący komorę zamkową. Ponadto zaprojektowano i zmieniono: lufę, komorę zamkową, celownik, nakładkę rury gazowej oraz mocowanie pokrywy komory zamkowej. Wewnątrz przedniej części nakładki rury gazowej przewidziano miejsce na laserowy wskaźnik celu. Punkt podparcia trzewika usytuowano na przedłużeniu osi przewodu lufy, co wpłynęło na zminimalizowanie podrzutu broni i przyczyniło się do zwiększenia jej celności, zwłaszcza przy strzelaniu ogniem seryjnym.

Z kolei karabinek BIN to pierwsza wersja karabinka wz.1996 BERYL zmodernizowanego do wersji bull-pup, natomiast JANTAR – druga wersja BERYLA zmodernizowanego do układu bezkolbowego. Ostatnią, najnowszą wersją BERYLA w układzie bezkolbowym jest karabinek JANTAR-M, który ukończono w drugiej połowie 2005 roku. W konstrukcji broni uwzględniono wyniki badań wcześniejszych rozwiązań oraz wnioski i spostrzeżenia z eksploatacji broni strzeleckiej tego typu w warunkach działań wojennych w Afganistanie i Iraku.

Karabinek wz.2005 JANTAR kalibru 5,56 mm to broń samoczynnosamopowtarzalna, działająca na zasadzie odprowadzania części gazów prochowych przez boczny otwór w lufie. Ryglowanie przewodu lufy odbywa się przez obrót zamka w prawo. Zabezpieczenie broni przed strzałem przypadkowym zapewnia bezpiecznik nastawny, blokujący spust i ograniczający ruch suwadła, natomiast przed strzałem przedwczesnym chroni spust samoczynny. Zasilanie broni w amunicję odbywa się z dwurzędowego magazynka łukowego o pojemności 30 nabojów. W porównaniu do BERYLA w karabinku JANTAR dokonano kilku zasadniczych modyfikacji konstrukcji.

Na lufie zamocowano za pomocą kołków: podstawę celownika, obsadę języka spustowego i komorę gazową oraz luźno osadzono – obsadę łoża i nakładki, łącznik przedłużenia komory zamkowej i łoża. Na górnej powierzchni podstawy celownika zamontowano obsadę kostki mocującej tylną części szyny montażowej akcesoriów celowniczych. Kostka jest mocowana do podstawy celownika za pomocą wkrętu. Na górnej części komory gazowej znajduje się nadstawka, służąca jako przednie mocowanie szyny montażowej akcesoriów celowniczych. Szyna ustalana jest na nadstawce za pomocą wkrętu. W dolnej części obsady łoża i nakładki przyspawano kostkę obsady bagnetu, umożliwiającą zamocowanie bagnetu. Do obu końców komory zamkowej przynitowano: obsadę lufy i obsadę trzewika (wykonane technologią odlewów precyzyjnych). W obsadzie lufy znajdują się opory ryglowe, gniazdo zaczepu magazynka oraz gniazdo lufy, w obsadzie trzewika zaś – wycięcia do mocowania urządzenia powrotnego, pokrywy komory zamkowej i trzewika. Obsadę trzewika przymocowano do płaszcza komory zamkowej za pomocą trzech nitów mocujących. Górne krawędzie komory zamkowej są zagięte do środka i tworzą prowadnice suwadła. Poniżej nich znajdują się blaszane kształtowniki (zgrzane punktowo) wzmacniające ścianki komory, a między nimi zamontowano rurkę usztywniającą. Górne, zagięte krawędzie kształtowników pełnią rolę prowadnic zamka. Ponadto na lewej prowadnicy usytuowano występ spełniający funkcję wyrzutnika, na prawej zaś – wycięcie dla dźwigni spustu samoczynnego. Dolne, zagięte krawędzie kształtowników stanowią oparcie dla magazynka.

W ściankach bocznych komory zamkowej wykonano otwory dla osi mechanizmu spustowo uderzeniowego i zabezpieczającego oraz wtłoczenia służące do ustalania położenia ramienia dźwigni bezpiecznika i skrzydełka przełącznika rodzaju ognia. W dnie komory zamkowej znajduje się gniazdo magazynka, od dołu zaś przynitowano zatrzask magazynka. W przedniej części komory zamkowej, pod obsadą lufy znajduje się stalowa kostka łącząco-ustalająca komorę z jej przedłużeniem. Przedłużenie komory zamkowej stanowi zamocowanie chwytu pistoletowego z kabłąkiem i osłoną obsady języka spustowego oraz szyny spustowej, łączącej język spustowy ze spustem w komorze zamkowej. W tylnej części komory znajduje się kostka łacząco-ustalająca. W dolnej powierzchni przedłużenia wykonano otwory dla przejścia języka spustowego i wkrętów mocujących kostkę obsady chwytu pistoletowego z kabłąkiem. Na kostce zamontowano chwyt pistoletowy. W górnej części, na styku przedłużenia komory zamkowej z nakładką wykonano wycięcia ułatwiające chłodzenie lufy i rury gazowej. Trzewik, wykonany ze sklejki, stanowi tylne zakończenie komory zamkowej. Tylną, stykającą się z ramieniem strzelca powierzchnię trzewika zakończono metalową stopką.

Nakładka z tworzywa sztucznego chroni dłoń strzelca przed poparzeniem od gorących elementów broni. Po jej obu stronach wykonano perforacje, umożliwiające swobodny przepływ powietrza i szybkie chłodzenie lufy. Na górnej powierzchni nakładki wykonano otwór do przejścia nadstawki komory gazowej, na której jest montowana szyna Picatinny.

Język spustowy zamontowano w obsadzie na przedłużeniu komory zamkowej. Łączy się on z mechanizmem uderzeniowym za pomocą szyny spustowej przebiegającej wewnątrz karabinka. Dzięki umieszczonej w górnej części broni szynie montażowej akcesoriów

celowniczych, spełniającej wymogi standardu Picatinny, do karabinka można używać szeroką gamę celowników optycznych, kolimatorowych, holograficznych oraz optoelektronicznych. Przednim punktem mocowania szyny jest nadstawka zamontowana na komorze gazowej, natomiast tylnym – kostka mocująca, umieszczona na podstawie celownika. Zasadniczym celownikiem przewidzianym do karabinka JANTAR wz.2005 jest celownik holograficzny, który jest używany przez żołnierzy pełniących misję w Iraku. Ponadto do broni opracowano mechaniczne przyrządy celownicze (muszka i przeziernik), mocowane na szynie Picatinny.

Karabinek wz.2005 JANTAR poddano wszechstronnym badaniom, które ujawniły potrzebę wprowadzenia w jego konstrukcji kilku zmian, poprawiających zwłaszcza charakterystyki ergonomiczne broni. W związku z tym karabinek zmodernizowano do wersji wz.2005 JANTAR-M.

W karabinku wz.2005 JANTAR-M wprowadzono następujące zmiany:

• zastosowano nowy trzewik;
• zmodyfikowano komorę zamkową i obsadę trzewika;
• skrócono odległość od chwytu pistoletowego do stopki trzewika.

Do trzewika wykonanego z duraluminium przymocowano gumową stopkę pełniącą rolę amortyzatora odrzutu. Stopka ma na tylnej powierzchni poprzeczne nacięcia służące do zwiększenia przyczepności broni do ramienia strzelca. W dolnej części trzewika zamontowano ucho do mocowania tylnego strzemiączka pasa nośnego.Komora zamkowa w tylnej części została ścięta pod katem zapewniającym prawidłowe zamocowanie trzewika. Obsadę trzewika pozbawiono ogona, na której był zamocowany trzewik karabinka wz.2005 JANTAR.

Model badawczy 5,56 mm karabinka bezkolbowego wz.2005 JANTAR-M

Podstawowe dane taktyczno-techniczne karabinków wz.2005 JANTAR i wz.2005 JANTAR-M

1. Kaliber [mm] / nabój – 5,56 / 5,56×45 NATO
2. Masa broni z magazynkiem załadowanym [kg] – 3,92 3,80
3. Długość broni [mm] – 750 743
4. Długość lufy [mm] – 425
5. Współczynnik zwartości konstrukcyjnej – 0,567 0,572
6. Liczba bruzd [szt.] / skok bruzd [mm] – 6 / 228
7. Prędkość początkowa pocisku z rdzeniem stalowym [m/s] – 905
8. Szybkostrzelność teoretyczna / praktyczna [strz./min] – 700 / 100
9. Pojemność magazynka [szt.] – 30

Koncepcja przyszłościowego systemu broni kalibru 5,56 mm. Karabinek wz.2005 JANTAR-M poddano wszechstronnym badaniom dynamicznym, które pozwoliły sformułować wnioski, co do kierunków dalszych prac w dziedzinie automatycznej broni bezkolbowej. Mimo że karabinek wz.2005 JANTAR-M działa poprawnie i spełnia wszelkie normy w zakresie niezawodności i bezpieczeństwa eksploatacji, to wyniki badań umożliwiły sformułowanie tezy, że znajdujące się w uzbrojeniu Sił Zbrojnych RP karabinki bazujące na systemie

Kałasznikowa osiągnęły graniczny stan modernizacyjny, są konstrukcjami nie rozwojowymi i w nieodległej przyszłości będą musiały zostać zastąpione nowymi, perspektywicznymi systemami. W efekcie dalsze działania zmierzające do poprawienia walorów konstrukcyjno-eksploatacyjnych broni systemu Kałasznikowa wydają się być mało skuteczne, zwłaszcza w kontekście dostosowania broni do układu bezkolbowego.

Mając powyższe na uwadze Zakład Konstrukcji Specjalnych i Balistyki Wojskowej Akademii Technicznej oraz Fabryka Broni „Łucznik”-Radom Sp. z o.o. podjęły starania, aby uruchomić w kraju program badawczo-rozwojowy pod nazwą „Opracowanie konstrukcji i technologii oraz przeprowadzenie badań modułowego systemu broni strzeleckiej kalibru 5,56 mm w układzie bezkolbowym”. Ideą projektu jest opracowanie i wprowadzenie do uzbrojenia Wojska Polskiego modułowego systemu broni strzeleckiej kalibru 5,56 mm zbudowanego w układzie bezkolbowym, strzelającego standardowym w NATO nabojem pośrednim 5,56×45

mm, który stanowiłby przyszłościowe uzbrojenie Sił Zbrojnych RP. Ma to ogromne znaczenie praktyczne, gdyż armia polska uczestnicząca coraz częściej m.in. w misjach zagranicznych musi posiadać indywidualną broń strzelecką o wysokich parametrach taktyczno-technicznych, łatwo konfigurowaną oraz przystosowaną do instalowania różnorodnego wyposażenia dodatkowego – tak niezbędnego podczas wykonywania zadań o różnym charakterze i w różnych warunkach działania.

Model badawczy 5,56 mm karabinka bezkolbowego wz.2005 JANTAR-M

Projektowany system modułowy broni strzeleckiej miałby w swoim składzie zawierać następujące odmiany użytkowe karabinków kalibru 5,56 mm:

• karabinek standardowy (podstawowy) z lufą długości około 406 mm (16”) dostosowany do podwieszania granatnika kalibru 40 mm, umożliwiający również strzelanie granatami nasadkowymi, przeznaczony do walki w ruchu i w obronie na odległościach do 500 m;
• karabinek o podwyższonej dokładności strzelania – wyborowy wyposażony w lufę długości około 508 mm (20”), przeznaczony do walki na odległościach do 800 m;
• subkarabinek z krótką lufą długości od około 250 mm (10”) do około 305 mm (12”), przeznaczony do walki na odległościach do 300 m. Konstrukcja subkarabinka powinna umożliwiać przyłączanie go (podwieszanie) do granatnika automatycznego (samopowtarzalnego) kalibru 20-40 mm, będącego przedmiotem przyszłościowych projektów badawczo-rozwojowych na świecie;
• karabinek maszynowy (wsparcia drużyny) z lufą o zwiększonej pojemności cieplnej długości około 508 mm (20”), przeznaczony do zwalczania celów pojedynczych i grupowych na odległościach do 1000 m.

Projektowany system, o wysokich walorach taktyczno-technicznych, zaawansowanej technologiczności konstrukcji i bogatej wariantowości konfiguracji, miał w stanie „pokryć” cały obszar zadań taktyczno-użytkowych stawianych przed indywidualną bronią strzelecką na współczesnym i przyszłym polu walki.

Struktura modułowa systemu

System broni kalibru 5,56 mm składa się z następujących głównych zespołów, zaprojektowanych jako moduły strukturalne konfigurujące cztery wzory karabinków:

• komora zamkowa z obsadą ryglową,
• zespół suwadła i zamka,
• komora spustowa wraz z chwytem pistoletowym, kabłąkiem, mechanizmem spustowym i bezpiecznikiem,
• gniazdo magazynka wraz z zatrzaskiem magazynka,
• urządzenie powrotne ze zderzakiem,
• trzewik,
• zespół wymiennej lufy wraz z urządzeniem gazowym i urządzeniem wylotowym – cztery moduły o zróżnicowanej długości i masie,
• szyna celownicza zgodna z MIL STD 1913 do mocowania wymiennych celowników oraz celownik mechaniczny,
• łoże podstawowe z węzłami przyłączeniowymi (szyny MIL STD 1913), np. chwytu przedniego lub granatnika podwieszanego lub laserowego wskaźnika celu lub oświetlenia taktycznego,
• łoże długie z integralnym składanym dwójnogiem oraz z węzłami przyłączeniowymi (szyny MIL STD 1913), np. dla laserowego wskaźnika celu,
• łoże krótkie z węzłami przyłączeniowymi (szyny MIL STD 1913), np. dla chwytu przedniego lub oświetlenia taktycznego lub laserowego wskaźnika celu,
• chwyt przedni z zaciskiem szybkomocującym,
• zestaw magazynków pudełkowych o pojemności 10 i 30 nabojów oraz magazynek bębnowy o pojemności 100 nabojów.

Opracował:

sekc. ZS Wojciech BIELECKI
JS 2010 Lublin

Bibliografia:

Woźniak R. Automatyczna broń bezkolbowa dla sił zbrojnych RP
Zdjęcia Binek M